Znajomość fizjologii gojenia się ran jest niezwykle ważna w praktyce fizjoterapeutów. Dzięki niej jesteśmy w stanie mieć wpływ na ten proces, a w związku z tym również na jakość powstającej blizny.
Co się dzieje, kiedy się zranimy, czyli dojdzie do uszkodzenia tkanki? Literatura wyróżnia 5 faz procesu gojenia.
Pierwszą fazą gojenia jest hemostaza. Są to procesy, które mają zapobiegać wypływowi krwi z naczyń, a jednocześnie utrzymują jej prawidłowy przepływ w układzie krążenia. Uraz powoduje uszkodzenie naczyń krwionośnych, co zapoczątkowuje procesy hemostatyczne. Aby zapobiec wypływowi krwi poza naczynia po przerwaniu ich ciągłości, aktywowana musi zostać kaskada krzepnięcia. Dzieje się to dzięki wytworzeniu skrzepu (zbudowanego z fibryny i płytek krwi; procesy, które będą usuwały fibrynę, opóźnią cały proces gojenia się tkanek). Uszkodzone komórki wydzielają tromboksan, który działając razem z adrenaliną i noradrenaliną, zwęża światło naczyń krwionośnych, utrzymując krew w łożysku naczyniowym.
Tak przechodzimy do drugiej fazy, czyli stanu zapalnego. Tak! Tego samego, z którym często przychodzi nam „walczyć”. Musimy sobie jednak uświadomić że zapalenie, to istotna i integralna część procesu gojenia, czy leczenia w ogóle. Bez zapalenia nie będzie zdrowia. Ważne jednocześnie jest, aby proces zapalny był na odpowiednim poziomie, ponieważ ani jego brak, ani zbyt duży odczyn zapalny nie są dla naszych pacjentów dobre.
Cechami, świadczącymi o obecności stanu zapalnego, są:
Wzrost temperatury,
Obrzęk,
Zaczerwienienie,
Ból,
Utrata funkcji.
Kiedy powstanie skrzep i nie ma już ryzyka wynaczynienia, uszkodzone komórki wydzielają histaminę. Substancja ta prowadzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych i zwiększa ich przepuszczalność. Dzięki temu leukocyty mogą przedostać się ze światła naczyń do obszaru urazu. Ich rolą jest fagocytoza i oczyszczanie rany. Gromadzący się w tkance obrzęk powoduje powstanie odczuć bólowych.
Następnie zaczyna się faza trzecia, czyli migracja i proliferacja komórek. W ognisku zapalnym dochodzi do zmian w macierzy międzykomórkowej. Z komórek sąsiednich napływają (migrują) fibroblasty. Jednocześnie do ich proliferacji dochodzi w samej ranie. Już kilka dni po urazie rozpoczyna się proces odtwarzania nabłonka, czyli epitelizacja. Podobnie ma się sprawa z neoangiogenezą, czyli odbudową naczyń krwionośnych, która rozpoczyna się już ok. 2 dni po zranieniu.
4-5 dni po urazie rozpoczyna się faza syntezy białek i obkurczania rany. Od jakości tego procesu zależy jakość powstającej blizny. Fibroblasty, które w poprzedniej fazie migrowały do rany, odpowiadają za syntezę kolagenu. Jego nieprawidłowe odkładanie się może prowadzić do zaburzeń gojenia lub powstawania bliznowca (keloidu).
Obkurczanie rany trwa ok. 2 tygodnie. Średnio rana obkurcza się z szybkością 0,6 - 0,7 mm dziennie, ale proces ten zależy od miejsca występowania uszkodzenia, powikłań gojenia, sposobu zadania rany, jej kształtu, zdolności regeneracyjnych danej osoby. Co ciekawe, obkurczanie się rany czasami bywa zjawiskiem niepożądanym, ponieważ może spowodować przykurcze tkankowe i zaburzać funkcję.
Ostatnim etapem gojenia jest przebudowa (remodeling) rany. Dochodzi do niego ok. 21 dni po uszkodzeniu. W bliźnie niedojrzałej włókna kolagenowe są niezorganizowane, nieuporządkowane. W miarę dojrzewania blizny dochodzi do pogrubienia włókien kolagenowych i innego ich rozłożenia. Kolagen zaczyna się układać w sposób, odpowiadający napięciom skóry. Dla tego procesu niezmiernie ważny będzie odpowiednio dobrany ruch, zwłaszcza jeśli pomyślimy nie tylko o bliznach na powierzchni skóry, ale również o tych, położonych pod nią.
Znajomość poszczególnych faz gojenia pozwala nam na lepsze rozumienie procesów zachodzących w ciele naszych pacjentów. Wiemy dzięki temu, jak dobierać obciążenia i na co zwracać szczególną uwagę. Będzie to miało znaczenie zwłaszcza dla tych terapeutów, którzy pracują z pacjentami, u których powstały rany, np. po operacjach (ortopedycznych i z zakresu chirurgii miękkiej), ale też wypadkach i poparzeniach.
Comments